Okuyucuya Not:
Bu dosyada teknik, estetik ve tematik yeniden kullanım biçimlerini açıklamak amacıyla ele alınan tüm şarkı örneklerinde, kaynak olarak gösterilen eserler “Referans Parça” başlığı altında belirtilmiştir. Bu ifade; doğrudan sample içeren kayıtları, interpolation ile yeniden üretilen melodileri ve sadece dönemsel ya da türsel esinlenmeler taşıyan parçaları kapsayan bir üst tanım olarak kullanılmıştır. Dosyanın amacı; hem yaratıcı dönüşümü hem de duygusal ve kültürel aktarımı mümkün olduğunca kapsayıcı bir biçimde değerlendirmektir.
Bugün dinlediğimiz birçok şarkının içinde, aslında geçmişe ait bir yankı gizlidir. O melodiler bizi yalnızca tanıdık geldikleri için değil; zamanlar arasında bir anlatı kurdukları için etkiler.
Zira müzik, zamana karşı en dirençli sanat formlarından biridir ve dönemler değişse de melodilerin gücü, kuşaklar arasında köprü kurmaya devam eder.
Bugün, bir kulaklıkta yankılanan bir synth melodisi ya da aniden tanıdık gelen bir vokal cümlesi, bizi doğrudan başka bir zamana ışınlayabiliyor. Bu his, çoğu zaman tesadüf değil; bilinçli bir tercihtir. Modern müzik üretimi, geçmişin seslerini giderek daha fazla kullanarak, yeniden yorumluyor; eski hitler yeniden düzenleniyor, unutulmuş melodiler sample olarak geri dönüyor, bazı nakaratlar ise yepyeni bir şarkının merkezine taşınıyor.
Her dönem, kendi estetik kodlarını yazarken aslında daha önce duyulmuş olanı bugüne yeniden davet ediyor. Bu yalnızca nostaljiye duyulan özlem değil; aynı zamanda o dönemin kolektif hafızasına, estetik değerlerine ve hatta politik atmosferine bir tür gönderme. Yeniden yorumlanan şarkılar, eski dinleyicilere tanıdık duygular sunarken, yeni nesil için geçmişin tınılarını ulaşılır ve güncel kılıyor. İşte tam da bu noktada, “yeniden üretim” eylemi sadece bir müzikal tercih değil, bir anlatı biçimine dönüşüyor.
Her bir yöntem, orijinal esere duyulan saygıyla birlikte estetik ve ticari bir stratejinin de parçası.
Bu dosyada, özellikle üç temel yöntem etrafında şekillenen yeniden kullanım biçimlerine odaklanacağız. Bu biçimler şunlardır:
- Sample ile Yeniden Yorum
- Interpolasyon ve Sample
- Interpolasyon ve Cover Arasında
Dosyanın devamında bu yöntemleri örneklerle açıklayacak, ardından hem müzik endüstrisinin hem de müzik medyasının bu trendlere yaklaşımını inceleyeceğiz. Ayrıca, yeniden kullanım pratiklerinin yaratıcılık, etik ve telif hakları bağlamında nasıl tartışıldığını da ele alacağız.
Terimler Üzerine: Sample mı, Interpolation mı, Cover mı?
Müzikteki yaratıcı yeniden kullanım biçimlerini anlamak ve bu pratiklerin hukuki, estetik ve ticari sonuçlarını sağlıklı bir şekilde değerlendirebilmek için sample, interpolation ve cover terimlerinin net farklarını kavramak büyük önem taşır. Çünkü bu teknik ayrımlar, sadece bir prodüksiyon tercihine değil; aynı zamanda bir şarkının hangi yasal zeminde, hangi estetik niyetle ve hangi pazarlama stratejisiyle üretildiğine dair ipuçları taşır.
Sample: Orijinal şarkıdan doğrudan bir ses kaydı (melodi, ritim, vokal) alınır ve yeni şarkının içine gömülür.
Interpolation: Orijinal şarkının bir kısmı (çoğunlukla melodi veya söz) yeniden çalınır ya da söylenir. Orijinal kayıt kullanılmaz, ama yapı korunur.
Cover: Bir şarkının baştan sona yeniden söylenmesidir. Aslına sadık kalabilir ya da yeni bir düzenleme içerebilir; ama esas olarak mevcut parçanın başka bir yorumudur.
Bu dosyada, özellikle sample ve interpolation teknikleriyle yapılan yeniden kullanım biçimlerine odaklanacağız. Klasik cover şarkıları bu teknik analizlerin dışında tutmakla birlikte, duygusal bağlamı veya türsel yapıyı dönüştüren yaratıcı cover yorumlarına ayrıca yer vererek, yeniden üretimin farklı katmanlarını da değerlendireceğiz.
Yöntemler ve Örnekler:
Sample ile Yeniden Yorum
“911 / Mr. Lonely” – Tyler, The Creator, Frank Ocean & Steve Lacy (2017)
Referans Parça: “Between the Sheets” – The Isley Brothers (1983)
(ve ayrıca The Dells’in “Open Up My Heart” (1969) sample’ı da içerir)
Bu parça, soul ve funk arşivine gönderme yapan, katmanlı bir prodüksiyon örneğidir. Tyler, The Creator, Isley Brothers sample’ını sadece fonetik olarak değil, duygusal bir temel olarak da kullanır.
Parça boyunca yalnızlık, dışlanmışlık ve kimlik inşası temaları öne çıkar. “Otis” örneğinde olduğu gibi burada da siyah müzik tarihine bir referans vardır; ancak Tyler’ın yorumu daha kırılgan, daha içe dönük bir yapıdadır. Bu da sample’ın sadece güç ve aidiyet değil, kırılganlık ve varoluşsal sorgulama gibi duygularla da yeniden bağ kurabileceğini gösterir.
“Wave” – FAST BOY x Raf (2024)
Referans Parça: “Self Control” – Raf (1984) (Ayrıca şarkı Laura Branigan’ın yorumuyla popüler oldu – 1984)
“Wave”, sample kullanımında yalnızca melodiye değil, duygusal kimliğe yapılan müdahaleyi de görünür kılan bir örnek. Orijinal şarkı olan “Self Control”, 80’lerin Italo disco estetiği içinde, hem karanlık hem kırılgan bir içe dönüklük barındırıyordu. Bu parçanın hafızalara kazınan versiyonu ise büyük ölçüde Laura Branigan’ın güçlü ve dramatik yorumuydu.
FAST BOY x Raf’ın “Wave” yorumu ise bu melodik yapıyı alıyor, ama onu daha parlak, daha dans odaklı ve dışa dönük bir atmosferde yeniden kuruyor. Vokal artık bir erkek sesinden geliyor; sözler değişmiş, dramatik yapı törpülenmiş. Sonuç olarak ortaya çıkan şey bir yandan tanıdık geliyor, ama öte yandan duygusal eşleşmede bir kırılma yaratıyor.
Bu da gösteriyor ki, sample yalnızca sesin değil; sesin kimliğinin ve çağrışımının da yeniden yorumudur. “Wave”, geçmişin melodisini bugünün kulaklığına taşırken, duygusal tonu yeniden tanımlar. Bu değişim, nostaljiyi beslemekten çok, onunla yeniden pazarlık yapar.
“Alibi” – Ella Henderson ft. Rudimental (2024)
Referans Parçalar: “Gangsta’s Paradise” – Coolio (1995)
ve onun altyapısı: “Pastime Paradise” – Stevie Wonder (1976)
“Alibi”, Stevie Wonder’ın toplumsal eleştiri taşıyan 1976 tarihli “Pastime Paradise”ını temel alan bir sample zincirinin en güncel halkasıdır. 90’larda bu şarkı, Coolio tarafından “Gangsta’s Paradise” ile getto anlatısına dönüştürülmüş; şimdi ise Ella Henderson ve Rudimental’ın elinde bugünün duygusal-pop ve elektronik dokularıyla yeniden hayat bulmuştur.
Bu çok katmanlı dönüşüm, sample zincirinin kuşaklar boyunca nasıl evrilip farklı toplumsal bağlamlara taşındığını gösteren güçlü bir örnektir.
Interpolasyon ve Sample
“Feel This Moment” – Pitbull ft. Christina Aguilera (2013)
(Referans Parça: “Take On Me” – a-ha, 1985)
“Feel This Moment”, 80’lerin synth-pop klasiği “Take On Me”nin melodi hattını yeniden seslendiren, yani interpolation yöntemini kullanan bir şarkı. Ancak bu yeniden üretim, sadece tanıdık bir melodiyle değil, duygusal bağlamın tamamen değiştirilmesiyle dikkat çekiyor.
Orijinal parça, a-ha’nın Norveçli solisti Morten Harket’in kırılgan vokali ve çarpıcı animasyon klibiyle melankoli, kaçış ve gençlik heyecanı temaları taşırken; Pitbull’un versiyonunda bu melodi, başarı, hız ve sahne ihtişamı vurgusuyla adeta yeniden kodlanıyor. Aguilera’nın güçlü vokali, Harket’in içsel çatışmasını değil; dışa dönük bir özgüven mesajını destekliyor.
Bu örnek, melodi tanıdık olsa da, anlatının tamamen değiştiği durumları gösteriyor. Interpolation burada sadece müzikal bir köprü değil; aynı zamanda bir zaman kayması yaratıyor — geçmişin kırılganlığı bugünün şatafatıyla yer değiştiriyor. Bu da “yeniden kullanım”ın bazen nostaljiyle değil, zamanın ruhuyla hesaplaşmakla ilgili olduğunu gösteriyor.
“Hung Up” – Madonna (2005)
(Referans Parça: “Gimme! Gimme! Gimme! (A Man After Midnight)” – ABBA, 1979)
“Hung Up”, pop müzik tarihinde hem yaratıcı hem de riskli sayılabilecek bir örnek. ABBA gibi telif hakları konusunda son derece katı davranan bir grubun müzik kataloğundan resmi izin alınarak yapılan ve grubun başka bir sanatçıya bu izni ilk kez verdiği parça olması, bu üretimi daha da özel kılıyor.
Madonna, 2005 yılında çıkardığı bu parçada, ABBA’nın ikonik disko melodisini neredeyse birebir yeniden kullanıyor; ancak onu melankoliyle yüklü, elektronik alt yapılı bir pop mantraya dönüştürüyor. Şarkıda kullanılan saat tıkırtıları ve tekrar eden vokal cümleleri, zamanın geçiciliği ve aşkın beklenmedik bitişleriyle ilgili bir içsel gerilim yaratıyor.
Orijinal “Gimme! Gimme! Gimme!”, eğlenceli ve dans odaklı bir disko şarkısıydı. Ancak Madonna’nın versiyonunda bu enerji yerini bekleyişe, yorgunluğa ve yaş almış bir yalnızlığa bırakıyor. Bu da şunu gösteriyor: Melodi aynı kalabilir, ama bağlam değiştiğinde aynı ses farklı bir hikâye anlatabilir.
“Let Them Know” – Mabel (2021)
(Referans Parça: House müziğin genel kodları + Robin S. etkisi (özgün sample içermez, ama interpolatif yapılar barındırır)
Mabel’in bu parçası, Robin S. gibi 90’lar house müziğinden ilham alan bir yapıya sahip. Parçada sample doğrudan kullanılmasa da, 90’ların kulüp kültürüne ait org riff’leri, vokal üretimi ve yapı itibarıyla belirgin göndermeler vardır.
“Let Them Know”, bireysel özgüven ve kendini ortaya koyma üzerine bir anlatı kurar. Bu durum, parçanın estetik olarak geçmişe referanslar taşımasına rağmen, yeni bir sosyal söylem yaratabileceğini gösterir.
Interpolasyon ve Cover Arasında
“I’m Good (Blue)” – David Guetta & Bebe Rexha (2022)
(Referans Parça: “Blue (Da Ba Dee)” – Eiffel 65, 1998)
1990’ların sonuna damgasını vuran Eiffel 65’in “Blue (Da Ba Dee)” parçası, kulüp kültürünün hafiflik ve renkli estetiğini temsil eden ikonik bir eurodance örneğiydi.
David Guetta ve Bebe Rexha’nın 2022 tarihli “I’m Good (Blue)” yorumunda ise bu melodi yeniden besteleniyor, altyapı modern EDM (Electronic Dance Music / Elektronik Dans Müziği) tınılarıyla güncelleniyor.
Ancak bu yeniden üretimde, melodi neredeyse birebir korunurken sözler ve vokal anlatı önemli ölçüde değişiyor. Orijinal parçadaki anlamsız tekerleme havası, Bebe Rexha’nın güçlü vokaliyle daha “karar almış”, daha özgüvenli bir tona bürünüyor.
Bu şarkı, cover ve yeniden yazım arasında bir yerde duruyor: Ne tam anlamıyla bir cover, ne de yalnızca esinli bir interpolasyon. “Tanıdık olanın garantisiyle, yeni olanın parıltısı” formülü burada en net halini buluyor.
“This Hell” – Rina Sawayama (2022)
(Referans Parça: “Gimme! Gimme! Gimme!” – ABBA, 1979)
Rina Sawayama’nın “This Hell” adlı şarkısı, ABBA’nın “Gimme! Gimme! Gimme!” melodik yapısından ilham alsa da bunu yalnızca bir referans olarak değil, dönüştürücü bir anlatı aracı olarak kullanıyor. Şarkının queer country-pop tarzı, hem türler arası bir karışımı hem de temsil mücadelesi veren seslerin nostaljiyle kurduğu yaratıcı mesafeyi gösteriyor.
Sawayama, bu benzerliğe ilişkin olarak ABBA’dan resmi izin aldığını açıklamıştır. Ancak şarkının dijital platformlardaki resmi kredi listelerinde ABBA üyeleri besteci olarak yer almamaktadır. Bu da söz konusu iznin, telif ortaklığına değil; kullanıma açık bir onaya dayandığını göstermektedir.
ABBA’nın disko çağrışımlı neşeli yapısı, burada daha gösterişli, abartılı ve ironik bir tarzla — queer kimlik anlatısı etrafında kurgulanan güçlü bir performansa — dönüştürülüyor. “This Hell”, yeniden kullanımın yalnızca geçmişi çağırmak değil, onunla yeni bir bağlamda hesaplaşmak da olabileceğini gösteriyor.
Kesişen Ritimler: Türler ve Kültürler Arasında Yeniden Kullanım
Popüler müzikte yeniden kullanım sadece geçmişe ya da nostaljiye yapılan bir yolculuk değil; aynı zamanda farklı türlerin, estetik kodların ve kültürel anlatıların bir araya geldiği birleştirici bir dil haline geliyor. Özellikle K-pop gibi küresel ölçekte etki yaratan türlerde, klasik müzikten punk’a, trap’ten geleneksel ezgilere kadar birçok kaynak zaman ve mekân fark etmeksizin bugünün sound’una entegre ediliyor.
Bu başlık altında yer alan örnekler, sample ya da interpolasyon tekniklerinin yalnızca Batı popu üzerinden değil; kültürler arası geçişlerin, türsel melezliklerin ve disiplinler arası estetiklerin aktif birer taşıyıcısı olduğunu gösteriyor.
Küresel Sound’un Yeniden Yazımı: Melodilerin Yenilenen Hayatları
Küresel pop üretiminde yeniden kullanım teknikleri artık yalnızca seslerin değil, kültürel sembollerin de aktarım biçimine dönüşmüş durumda. Kimi zaman klasik müzik eserleri dijital ritimlerle yeniden biçimleniyor, kimi zaman video oyunları ya da disko dönemine ait melodiler çağdaş şarkıların temelini oluşturuyor. Bu bölümde yer verilen örnekler, farklı coğrafyalardan gelen estetik mirasların güncel sound içinde nasıl yeniden işlendiğini ve bu aktarım biçimlerinin türler arası melez anlatılara nasıl dönüştüğünü ortaya koyar.
“Shut Down” – BLACKPINK (2022)
(Referans Parça: “La Campanella” – Niccolò Paganini, 1826/ Franz Liszt, 1851)
BLACKPINK’in “Shut Down” adlı şarkısı, klasik müzik sample’ının K-pop sahnesinde nasıl yeniden üretildiğine dair etkileyici bir örnek.
Franz Liszt’in Paganini’nin teması üzerine yazdığı “La Campanella”dan alınan yaylı motif, şarkının temel omurgasını oluşturuyor. Ancak bu alıntı yalnızca bir klasik müzik göndermesi değil; aynı zamanda güç, kontrol ve zarafet kavramlarını yansıtan bir estetik stratejiye dönüşüyor.
K-pop endüstrisi içinde klasik müziğin bu şekilde kullanımı, Batı kültürünün sembollerini hem içselleştirme hem de yeniden yorumlama pratiğinin bir parçası. “Shut Down”, hem müzikal hem de görsel diliyle, sample’ın sadece geçmişle değil, yüksek sanatla kurulan bir ilişki biçimi olarak da değerlendirilebileceğini gösteriyor.
Hold On Tight – aespa (2023)
Tetris Original Theme sample’ı, 2023 / Apple TV Tetris Film Soundtrack
(Referans Parça: Tetris Original Theme (1984 orijinal oyun, müzik Rus halk şarkısı “Korobeiniki”, 19. yy)
Tetris oyununun ikonik müziğinden alınan sample ile aespa, dijital oyun kültürünü güncel K-pop üretimine entegre ediyor. Bu kullanım, yalnızca melodik değil; aynı zamanda bir nostalji alanının temsilini ve küresel yayılma potansiyelini de içinde barındırıyor.
After Like- IVE (2022)
(Referans Parça: “I Will Survive” – Gloria Gaynor, 1978)
“I Will Survive”ın melodik hattını interpolasyon yöntemiyle modern K-pop estetiğine taşıyan IVE, geçmişin kadın güçlenmesi anlatısını yeni kuşaklara EDM-pop formunda aktarıyor. Bu geçiş yalnızca müzikal değil; aynı zamanda tematik bir yeniden üretim pratiği olarak da dikkat çekiyor.
Gloria Gaynor orijinalinin bestecileri Dino Fekaris ve Freddie Perren, IVE’ın şarkısında resmi olarak kredilendirilmiştir.
(Bu yaklaşım, Türkiye’de 1970’lerde yaygın olan “aranjmanlar dönemi”ni de hatırlatır; Ajda Pekkan gibi sanatçılar, Batı’daki popüler melodileri doğrudan alıp Türkçe sözlerle yeniden seslendirerek benzer bir kültürel uyarlama pratiği gerçekleştirmişti. Ancak o dönemde bu tür kullanımlar genellikle telif izni alınmadan yapılırken, günümüzde bu tip interpolasyonlar, belirgin melodik benzerlik taşıdığında, çoğu durumda resmi telif süreçleriyle onaylatılmakta veya besteci kredilendirmesi yoluyla çözümlenmektedir).
Türkçe Sözlü Hafif Müzik Tarihinde Interpolasyonlar
1970’lerin başında Türkiye’de yaygınlaşan “aranjmanlar dönemi”, Batı’da popüler olmuş şarkıların melodilerinin alınarak Türkçe sözlerle yeniden seslendirilmesine dayanıyordu. Bu uygulamalar, teknik olarak ne doğrudan sample’a ne de günümüz interpolasyon kurallarına bire bir uyar; ancak melodik yapının korunup farklı bir bağlamda yeniden anlatılması açısından bu yöntemlerle işlevsel benzerlik taşır.
Bu dönemde özellikle Ajda Pekkan, Nilüfer, Füsun Önal ve Erol Büyükburç gibi sanatçılar; Fransız, İtalyan ve İngiliz pop şarkılarını Türkçe’ye uyarlayarak hem uluslararası müzikle bağ kurdular hem de yerli pop müziğin modernleşmesinde köprü görevi gördüler.
Bu pratikler, telif sisteminin bugünkü kadar belirgin olmadığı bir zamanda gerçekleştiği için çoğu zaman izinsizdi. Ancak melodiler tanıdıktı, sözler yeniydi ve bu parçalar Türkçe Sözlü Hafif Müzik çatısı altında meşruiyet kazanıyordu. Bu bağlamda, dönemin aranjman şarkıları; bugün “melodiyi yeniden yorumlama” ya da “kültürel interpolasyon” olarak tanımlanabilecek bir üretim pratiğini temsil eder.
Ajda Pekkan’ın “Her Yerde Kar Var”ı (Jules Dassin’in Tombe la neige şarkısından) gibi örnekler, doğrudan melodiyi devralarak yeni bir sözsel ve kültürel anlatı inşa eden güçlü çevirilerdir.
Benzer şekilde, Gloria Gaynor’ın “I Will Survive” şarkısı da o dönemde Ajda Pekkan tarafından “Bambaşka Biri” adıyla Türkçeye uyarlanmıştı. Bugün aynı parçanın melodik yapısı, IVE tarafından resmi interpolasyonla yeniden üretilmektedir.
Bugün IVE gibi gruplar, “I Will Survive” gibi ikonik şarkılardan melodik interpolasyon alırken resmi telif süreçlerini devreye sokmak zorundadır. Aranjman döneminde ise bu melodik devralma daha çok kültürel bir çeviri pratiği olarak görülüyor, yasal süreçler ise belirsiz ya da ihmal edilebilirdi. Yine de amaç benzerdi: tanıdık bir melodiyi yeni bir toplumsal bağlam içinde yeniden seslendirmek. Bu tarihsel süreklilik, Türkiye müzik tarihinde de yeniden kullanımın yalnızca teknik değil, aynı zamanda duygusal ve kültürel bir anlatı biçimi olarak var olduğunu gösterir.
Motifin İzinde: Esinlenmeler, Kodlar ve Kimlik İnşası
Bazı şarkılar, geçmişten ya da başka türlerden doğrudan sample almaz; bunun yerine o dönemin ya da türün belirli kodlarını, tavırlarını, vokal stillerini, görsel estetiklerini bugüne taşır. Bu aktarım, müzikal bir motifin yeniden yorumlanması kadar, bir kültürel kimliğin inşasına da hizmet eder.
“Good 4 U” – Olivia Rodrigo (2021)
(Referans Parça: 2000’ler pop punk / Misery Business – Paramore, 2007)
“Good 4 U”, doğrudan bir sample içermese de, vokal tarzı, gitar riff’leri ve agresif enerjisiyle 2000’lerin pop punk estetiğini bugünün genç kuşağı için yeniden canlandırıyor. Şarkı yayımlandıktan sonra dinleyiciler ve müzik medyasında, Paramore’un 2007 tarihli “Misery Business” adlı parçasıyla dikkat çekici bir melodik benzerlik taşıdığı sıkça dile getirildi.
Başlangıçta herhangi bir sample ya da interpolasyon içermediği hâlde, bu benzerlik kamuoyunda geniş yankı bulunca, Olivia Rodrigo’nun ekibi Hayley Williams ve Josh Farro’ya resmi yazar kredisi verdi. Bu durum, doğrudan alıntı yapılmayan ama motif benzerliği taşıyan üretimlerin de telif sürecine konu olabileceğini gösterdi. Söz konusu karar bazı çevrelerce etik bir duyarlılık olarak değerlendirilse de, kimileri için müzikal yaratıcılığın alanını daraltan ve sosyal medya baskısıyla şekillenen bir taviz olarak yorumlandı.
Bu nedenle, “Good 4 U”, geçmişin müzikal tavrını güncelleyen yaratıcı bir üretim olmasının yanında, ilham ile telif arasında giderek bulanıklaşan sınırların da güncel bir örneği hâline geldi.
“Tomboy” – (G)I-DLE (2022)
(Referans Parça: 2000’ler Amerikan pop-punk ve alternatif rock estetiği)
“Tomboy”, 2000’lerin başına ait Amerikan pop-punk enerjisini ve riot grrrl estetiğini çağdaş K-pop sahnesine taşıyan güçlü bir örnek. (Riot grrrl, 1990’larda kadınların erkek egemen müzik sahnesine karşı geliştirdiği feminist punk hareketidir. Estetik olarak doğrudanlık, öfke, özgüven ve bağımsız üretim anlayışıyla öne çıkar.) Parça doğrudan bir sample ya da resmi interpolasyon içermese de, gitar riff’leri, vokal tavrı ve söz yazımı biçimiyle Avril Lavigne, Paramore gibi isimlerin müzikal mirasını yeniden seslendiriyor.
Spotify’daki resmî kredi listesinde yalnızca grup üyesi SoYeon ile birlikte JENCI ve Pop Time isimleri yer almaktadır; bu da şarkının doğrudan telifli bir yeniden kullanım yerine, estetik referans taşıyan özgün bir üretim olduğunu gösteriyor.
Yine de “Tomboy”, kadın kimliği, güç ve bağımsızlık temalarını Batı altkültür mirasıyla harmanlayarak, yeniden kullanımın yalnızca ses ya da melodiyle değil, duruş ve altkültür kodları üzerinden de inşa edilebileceğinin altını çiziyor.
“S-Class” – Stray Kids (2023)
(Referans Parça: Trap, brass band, Kore geleneksel ezgi yapısı)
Stray Kids’in “S-Class” adlı şarkısı, farklı müzikal türlerin bir araya getirildiği kaotik ama kontrollü bir kurgu örneği. Trap ritimleri, brass band geçişleri ve nakaratta geleneksel Kore ezgilerini andıran melodik yapı bir arada sunuluyor.
Bu parçadaki yapay geçişler, dinleyicide ilk bakışta “alışılmamış” bir duyusal deneyim yaratsa da, tüm bu parçalar birleşerek postmodern bir müzikal kolaj oluşturuyor. Stray Kids bu yapıda, yalnızca Batı’dan değil, kendi kültürel mirasından da izler taşıyarak K-pop’un çok katmanlı yeniden üretim pratiklerine çarpıcı bir katkı sunuyor.
Türkiye’de Yeniden Kullanım: Hafızayla Kurulan Estetik Bağ
Türkiye’de yeniden kullanım pratikleri, Batı’daki örneklerden farklı olarak daha çok duygusal, türsel ve kültürel bağ kurma biçiminde karşımıza çıkıyor. Sample ya da interpolasyon gibi teknik uygulamalar yaygın olmasa da, geçmişin melodik, tematik veya estetik kodlarını yeniden seslendirme ya da türler arasında dönüştürme biçiminde yaratıcı örnekler üretiliyor.
Sample Kültürü: Nadir ama Etkileyici Örnekler
Sample kültürü Türkiye’de henüz gelişmiş bir üretim geleneğine dönüşmedi. Telif süreçlerinin şeffaf ve yaygın olmaması, bu alandaki yaratıcı potansiyelin görünürlüğünü sınırlıyor. Ancak bu sessizliğin içinde bazı örnekler dikkat çekiyor.
“Feel”- Mahmut Orhan feat. Sena Şener (2016)
(Sample: Umut Kaya – “Mor Yazma”, 2008)
Mahmut Orhan, Türkiye’de sample kullanımının az rastlandığı bir dönemde, Umut Kaya’nın “Mor Yazma” adlı alternatif rock şarkısından aldığı melodik riffigi elektronik altyapıyla birleştirerek dikkat çekici bir iş ortaya koydu.
“Feel”, dans pistine uygun bir yapı sunarken aynı zamanda duygusal bir hafıza alanı kuruyor. Sample olarak kullanılan gitar melodisi parçanın tonunu belirlerken, Sena Şener’in vokali bu hissi evrensel bir anlatıya dönüştürüyor.
Her ne kadar Umut Kaya, dijital müzik platformlarındaki resmî besteci kredilerinde yer almasa da, şarkının yapısal temelinde onun melodik çizgisinin izleri belirgindir. Bu örnek, Türkiye’de sample kullanımının estetik ve etik açıdan başarılı, saygılı ve yaratıcı biçimde nasıl yapılabileceğini gösteriyor.
Türkiye’de sample kullanımı daha sınırlıdır; bunun sebepleri arasında yetersiz telif düzenlemeleri, prodüksiyon altyapısının eksikliği ve geçmiş kataloglara ulaşımın zorluğu gibi faktörler sayılabilir. Bazı bağımsız prodüktörler YouTube içeriklerinde anonim halk ezgilerinden ya da Yeşilçam filmlerinden sesler kullanarak benzer estetik yollar arasa da, bu pratikler çoğu zaman arşiv dışı kalmaktadır.
Rock ve Alternatif Sahnede Estetik Yeniden Üretim
Sample içermese de, geçmişle kurulan biçimsel ve estetik bağlar özellikle rock ve alternatif sahnede dikkat çekici örneklerle karşımıza çıkıyor. 2000’li yılların başındaki rock dalgasında BaBa ZuLa, Duman, Kurban ve Replikas gibi gruplar; Anadolu rock’tan türküye, pop müzikten protest sese kadar uzanan birçok geçmiş kaynağı bugünün diliyle yeniden yorumladı. Günümüzdeyse bu ilişki, daha çok atmosfer, yapı ve duygu düzeyinde yeniden üretim biçiminde sürüyor.
Gaye Su Akyol, Türk sanat müziği ile Anadolu psikedelik rock geleneğini birleştirerek estetik açıdan iki farklı geçmişin temsilini bugüne taşıyan özgün bir sanatçı olarak öne çıkıyor. Şarkılarında hem klasik makam yapılarından hem de 70’ler Anadolu rock’tan izler bulunurken, bu iki estetik arasında kurduğu köprü onun ses dünyasına güçlü bir kimlik kazandırıyor.
Hedonutopia, 80’lerin synth-pop ve darkwave estetiğini elektronik altyapılarla bugünün melankolisine taşıyor. Gitar kullanımı, vokal tonları ve atmosferik yapı itibarıyla 80’ler nostaljisini taşıyan ancak güncel üretim teknikleriyle harmanlanmış bir ses evreni kuruyor.
Büyük Ev Ablukada, yalnızca müzikte değil, sahne performansı ve anlatı biçimiyle de geçmişin alternatif mizah ve beat edebiyatına yaslanan bir üretim çizgisi izliyor. Şarkı yapıları ve söz kurguları, geçmişin sahne dışı ruhunu bugünün sosyal dertleriyle harmanlayarak kolektif hafızaya dokunuyor.
Kalben ve Nilipek., 70’lerin Türkçe sözlü hafif müzik geleneğini anımsatan sade melodik yapılar ve samimi vokallerle, geçmişin duygusal atmosferini bugünün içsel yalnızlığıyla birleştiriyor.
Her iki sanatçının da üretiminde, retro bir havadan çok, duygusal bir süreklilik dikkat çekiyor. Melodiler değil belki ama hisler tanıdık.
Bu örnekler, yeniden üretimin yalnızca teknik değil; aynı zamanda kültürel, sezgisel ve biçimsel olabileceğini gösteriyor.
Tür Değiştiren Yorumlar: Yaratıcı Cover Pratikleri
Türkiye’de yeniden üretimin bir diğer dikkat çekici biçimi, farklı müzik türleri arasında yapılan yaratıcı geçişlerde görülüyor. Bazı cover’lar yalnızca melodiyi değil, duyguyu, anlatım biçimini ve dinleyiciyle kurulan ilişkiyi de dönüştürüyor.
“Sarı Çizmeli Mehmet Ağa” – Kurban (2004)
(Cover: Barış Manço, 1979)
Barış Manço’nun halk anlatısı formunda seslendirdiği bu parça, Kurban’ın elinde sert riff’lerle örülmüş bir rock protestosuna dönüşüyor. Sözler aynı kalsa da, müzikal tavır değiştikçe şarkının işaret ettiği bağlam da dönüşüyor.
Orijinalinin dingin ve anlatıcı yapısı, Kurban’ın yorumunda öfke, başkaldırı ve enerjik bir ifade biçimi kazanıyor. Bu yorum, cover ile yeniden anlatım arasında yer alıyor; şarkı yalnızca yeniden söylenmiyor, başka bir duyguyla yeniden kuruluyor.
“Ben de Özledim” – Ogün Sanlısoy (2004)
(Cover: Ferdi Tayfur, 1982)
Ferdi Tayfur’un arabesk duygusunu taşıyan içe kapanık “Ben de Özledim” şarkısı, Ogün Sanlısoy’un yorumunda distorsiyonlu gitarlarla dışavuruma dönüşüyor.
Sanlısoy, şarkının söz ve temel melodisine sadık kalsa da, onu farklı bir duygu biçimiyle yeniden seslendiriyor.
Arabesk müziğin içselleşmiş duygusallığı, bu rock versiyonunda daha açık, daha dışavurumcu bir hal alıyor. Bu türsel geçiş, yeniden üretimin bazen melodiyi değil, duygunun kendisini dönüştürmekle ilgili olduğunu hatırlatıyor.
Küresel Türlerin Türkiye’deki Yorumları: Reggae ve Ötesi
Dünyaca tanınan bazı müzik türlerinin Türkiye’deki temsili, yalnızca estetik bir uyarlama değil; aynı zamanda kültürel ve tematik bir yeniden yazım süreciyle ortaya çıkıyor. Bu başlık altında reggae, dikkat çekici bir örnek olarak öne çıkıyor. Jamaika çıkışlı bu müzik türünün Türkiye’deki en bilinir ve etkili temsilcisi Sattas, sadece ritmik yapıyı değil; barış, dayanışma ve toplumsal eşitlik gibi reggae’nin taşıdığı evrensel mesajları da Türkçeye aktarıyor. Sattas’ın üretimi, bu türün biçimsel özellikleriyle birlikte ideolojik kodlarının da yerelleştirilebileceğini gösteriyor.
Benzer şekilde, cazdan synth-pop’a, punk’tan hip-hop’a uzanan türlerin de Türkiye’de özgün temsilleri bulunuyor. Ancak bu örnekler çoğunlukla alternatif sahnede ya da belirli tematik alanlarla sınırlı kalıyor. Reggae gibi ritmik ve düşünsel yönü güçlü bir türün yerelleşme başarısı, bu tür yorumların yalnızca teknik değil, kültürel ve toplumsal bağlamlarla da kurulduğunda daha etkili olabileceğini düşündürüyor.
Alt Kültürlerde Yeniden Kullanımın İzleri
Yeniden kullanım yöntemleri yalnızca ana akım popüler müziğe ait değil; tam aksine, alt kültürlerin belleğinde çok daha derin bir karşılığı var. Özellikle hip-hop sahnesi, doğduğu andan itibaren sample kültürünü kimliğinin ayrılmaz bir parçası hâline getirdi. 1980’lerden itibaren funk, soul ve caz kayıtları; sokaklarda büyüyen genç prodüktörler tarafından turntable’lar ve sampler’lar aracılığıyla kesilip biçildi, loop’lara alındı ve yepyeni bir anlatıya dönüştürüldü. Bu kültür, müziğin yalnızca bir ses dizisi değil; aynı zamanda politik ve estetik bir protesto biçimi olduğunu da kanıtladı.
Benzer bir örneği bugün K-pop sahnesinde de gözlemliyoruz. Kore pop müziği yalnızca güncel trendleri değil, aynı zamanda Batı klasik müziğinden barok dönem temalarına kadar geniş bir referans havuzunu yeniden işliyor. Örneğin EXO’nun çıkış şarkısı “Mama”, girişindeki epik koro dizilimi, orkestral dramatik yapı ve ritüelistik tonlamasıyla, Carl Orff’un “Carmina Burana”sına (özellikle “O Fortuna” bölümüne) estetik bir gönderme sunar. Bu gönderme yalnızca müzikal bir motif değil; EXO’nun evren kurucu anlatısının da temel taşlarından biridir. Şarkının sahnelemesi ve görsel dili de bu yüksek dramatik tonu destekler.
Benzer şekilde, bağımsız sahnede üretim yapan DPR IAN, klasik müzikle doğrudan çalışmasa da, gotik senfonik atmosferi sinematik bir anlatı formuna dönüştürür. Albümlerinde yer alan karakterler, yaylılarla örülmüş karanlık kompozisyonlar, kilise müziğini andıran vokal armonileri ve duygusal çöküş temaları, barok estetiği güncel psikolojiyle birleştirir. Onun müziğinde klasik müzik etkisi, biçimden çok anlatının yapısal kurgusunda hissedilir.
Bu tür dramatik unsurlar, sadece müzikal düzlemde değil, aynı zamanda klip estetiğinde, sahnelemelerde ve kavramsal dünyalarda da klasik müziğin yüksek sanat kodlarını yeniden yorumlayan çok katmanlı bir kurguya dönüşür.
Bu tarz teatral ve dramatik estetiklerin aksine, ritim merkezli geleneklerin yer aldığı sahnelerde yeniden kullanım bambaşka bir işlev kazanıyor. Örneğin; Afrobeats sahnesinde yeniden kullanım daha çok ritim ve vokal deseni üzerine kurulu. Burna Boy’un ve Wizkid’in şarkılarında 1970’lerin Batı Afrika yüksek yaşam (highlife) kayıtlarından izler taşıyan ritmik yapıların ve Afrobeat enstrüman dokularının güncellenmiş hâlleri yer alıyor. Bu üretimler çoğu zaman doğrudan sample değil, geçmişin müzikal mirasını dijital tınılarla yeniden canlandıran yaratıcı aktarımlar olarak karşımıza çıkıyor.
Elektronik müzik dünyasında ise sample kullanımı kimi zaman yalnızca müzikal değil; aynı zamanda mekânsal ve duyusal bir estetik tercihi olarak karşımıza çıkıyor. Ambient, IDM, tekno gibi türlerde doğa sesleri, şehir ortamları ya da insan seslerinden yapılan field recording’ler, parçaların atmosferini belirleyen ana unsurlar hâline geliyor. Özellikle Burial, Aphex Twin ve Boards of Canada gibi prodüktörler, geçmişin anılarını ve mekânlarını sesle yeniden kuruyor.
Her alt kültür, yeniden kullanım pratiklerine kendi bağlamını ve estetik yaklaşımını ekliyor. Kimisi protesto için, kimisi nostaljiyle bağ kurmak, kimisi ise teatral ya da dramatik etki yaratmak için bu teknikleri kullanıyor. Ancak hepsi için ortak olan bir şey var: Sample, yalnızca bir teknik değil; müzik aracılığıyla geçmişle, mekânla ve kimlikle kurulan çok katmanlı bir bağ biçimi.
Yeniden Üretimin Dinamikleri: Teknoloji, Algoritmalar ve Strateji
Sample ve interpolasyon gibi yeniden kullanım pratikleri, bugün yalnızca estetik bir tercih değil; aynı zamanda dijital teknolojiler, üretim araçları ve algoritmik dağıtım sistemleriyle doğrudan etkileşim içinde. Müzikal yapıların nasıl üretildiği, nasıl dönüştürüldüğü ve hangi stratejilerle dolaşıma sokulduğu, bu bağlamda teknikten çok daha fazlasını ifade eder. Yeniden üretimin dinamikleri artık sadece sesin değil, sistemin de bir parçasıdır.
Üretim Araçlarının Evrimi
Geçmişin müzikleri, artık yalnızca dinlenen değil, kesilip biçilen, tekrar kurgulanan birer ham maddeye dönüşmüş durumda. Bunda en büyük pay, dijital müzik teknolojilerinin sağladığı erişilebilirlik ve esneklik. Eskiden analog ekipmanlarla saatler süren işlemler, bugün bir dizüstü bilgisayarda birkaç tıklamayla yapılabiliyor.
Sample kütüphaneleri (Splice, Tracklib, Loopmasters gibi), üreticilere binlerce ses dosyasını hazır sunarken; DAW (Digital Audio Workstation) yazılımları (Ableton, FL Studio, Logic Pro) bu sesleri manipüle etmek için sınırsız olanak tanıyor. Melodileri ters çevirmek, hızını yavaşlatmak, sadece bir vokalin tek kelimesini öne çıkarmak gibi işlemler artık temel prodüksiyon adımları hâline geldi.
Ayrıca, son yıllarda yapay zekâ destekli araçlar, geçmiş şarkıların melodik yapısını çözümleyip benzer armoniler öneriyor. Google’ın Magenta projesi ya da OpenAI’ın Jukebox sistemi, klasik bestelerin DNA’sını analiz edip yeni besteler oluşturabiliyor. Yapay zekâya ‘80’lerin synth-pop tarzında ama özgün bir melodi yarat’ komutu verildiğinde, model geçmiş yüzlerce şarkıyı tarayarak o dönemin armonik yapılarını taklit eden ama birebir kopya olmayan yeni bir melodi önerebilir. Bu melodi ilk duyulduğunda tanıdık gelebilir ama aslında teknik olarak özgün bir üretimdir. Bu da sample ya da interpolation yerine, “ilham algoritması” ile yeniden üretimi mümkün kılıyor.
Yapay zekâ sistemlerinin gelişmesi, gelecekte sample ya da interpolasyon kavramlarını kökten dönüştürebilir. Bazı üreticiler, halihazırda geçmişe ait bir şarkıyı birebir almak yerine, benzer armonik yapıları otomatik olarak üreten yapay zekâ modellerini kullanmaya başladı bile. Bu araçlar sayesinde “esinlenme ile ihlal” arasındaki çizgi daha da bulanık hale geliyor. Peki, yapay zekâ tarafından bestelenmiş ama çok tanıdık gelen bir melodi kime aittir? Bu tür üretimler yasal olarak telif kapsamına girer mi? Yakın gelecekte müzik sektöründe, “telif gerektirmeyen retro AI sample’lar” gibi yeni bir üretim ve dağıtım kategorisinin ortaya çıkması mümkün görünüyor. Yapay zekâ sadece estetik değil, yasal sınırları da yeniden şekillendirecek gibi duruyor.
Yapay zekâ tarafından üretilmiş bir melodinin sahibi kimdir? Veriyi sağlayan mı, modeli eğiten mi, prompt’u yazan mı? Bu da önemli bir soruyu gündeme getiriyor: Yapay zekânın ürettiği bir melodinin telif hakkı kime aittir? Veriyi sağlayan sanatçıya mı, modeli programlayana mı, yoksa yalnızca bir komut yazan kişiye mi? Hukuk dünyası bu soruya net bir yanıt vermekten hâlâ uzak. Ancak bu belirsizlik, müzik endüstrisinde yeni bir telif krizinin eşiğinde olduğumuzu gösteriyor.
Gelecekte, sadece algoritmalar tarafından bestelenmiş “hiçbir insana ait olmayan” eserlerin telif sistemi içinde nasıl yer bulacağı önemli bir tartışma alanı hâline gelecek. Bu durum, yalnızca telif hukukunu değil, sanatın anlamını da yeniden düşünmeyi gerektiriyor. Ancak yapay zekâ ne kadar gelişirse gelişsin, duygusal niyet, bağlam ve sezgisel kararlar hâlâ insanın katkısıyla şekilleniyor. Bir melodinin bizde ne hissettirdiği, onu yazan kişinin niyetiyle ve yorumuyla doğrudan bağlantılı.
Bu teknolojiler sayesinde sadece profesyonel müzisyenler değil, bedroom producer olarak anılan bağımsız ve genç üreticiler de geçmişin seslerine erişebiliyor. Bu durum, müziğin yalnızca belli stüdyolardan çıkmasını değil; herkesin kendi müzikal hafızasına müdahale edebilmesini kolaylaştırıyor.
Ancak bu üretim özgürlüğü, beraberinde bir homojenleşme riski de taşıyor. Hazır seslerin ve preset’lerin çok sık kullanılması, farklı şarkılar arasında benzerlikler doğurabiliyor. Bu da dinleyicide bir tür “tanıdıklık yorgunluğu”na yol açabiliyor. Bu bağlamın yaratıcılıkla ilişkisi, dijital üretim dinamikleri ve içerik tekrarı riskleri üzerinden daha sonra detaylandırılıyor.
Kısacası, teknoloji hem özgürleştiriyor hem dönüştürüyor. Yeniden kullanım artık sadece estetik değil, aynı zamanda teknik bir seçim. Ve bu teknik seçim, hangi geçmişin bugüne taşınacağına da karar veriyor.
Nostaljiye Stratejik Dokunuşlar: TikTok Çağında Sample’ın Evrimi
Dijital çağda müzik dinleme alışkanlıklarının değişmesiyle birlikte sample ve interpolasyon, yalnızca yaratıcı tercihler değil, aynı zamanda dikkat çekme stratejilerine dönüşmüş durumda. Özellikle TikTok gibi kısa video odaklı platformlarda tanıdık bir melodinin birkaç saniyede duyulması, şarkının yayılma potansiyelini büyük ölçüde artırıyor. Bu dönüşümle birlikte, eski şarkıların yeniden yorumlandığı üretimler sadece müzik listelerinde değil, sosyal medya algoritmalarında da avantaj sağlıyor.
Bu bağlamda David Guetta’nın üretimleri, nostalji stratejisinin en belirgin ve çok katmanlı örneklerini sunuyor.
David Guetta: Nostalji Üzerinden Yeni Çağ Popu
David Guetta, son yıllarda geçmiş hit melodileri modern EDM-pop formunda yeniden yapılandırarak hem eski kuşaklarla duygusal bir bağ kuruyor hem de yeni nesil dinleyicilere tanıdık gelen bir dijital estetik sunuyor (Yapısal çözümlemesi önceki bölümde yer alıyor). Özellikle TikTok gibi algoritma odaklı platformlarda, sample ve interpolasyon içeren şarkıları sayesinde yüksek etkileşim yakalayan Guetta, nostaljiyi yalnızca bir referans değil, bir tanıtım stratejisine dönüştürüyor.
(Bu üretimlerde kullanılan bazı parçalar, daha önce teknik ya da duygusal dönüşüm bağlamında da ele alınmıştı. Burada ise, bu şarkıların ortaklaştığı stratejik nostalji kullanımına odaklanıyoruz.)
- Baby Don’t Hurt Me (2023) David Guetta, Anne-Marie & Coi Leray
(Referans Parça: What Is Love – Haddaway, 1993)
90’ların eurodance klasiği, burada daha sade, ritmik ve TikTok’a uygun kısa bölümlerle yeniden düzenleniyor. Nostalji, bu kez viral potansiyelin parçası olarak devreye giriyor.
- Forever Young (2024)
David Guetta, Alphaville & Ava Max
(Referans Parça: Forever Young – Alphaville, 1984)
Orijinal şarkının melankolik “zamanla yarış” anlatısı, dans temposu ve Ava Max’in modern vokaliyle bugünün dijital hız kültürüne uyarlanıyor.
- I’m Good (Blue) (2022)
David Guetta & Bebe Rexha
(Referans Parça: Blue (Da Ba Dee) – Eiffel 65, 1998)
Melodi neredeyse aynen korunuyor; ancak sözlerdeki dönüşüm ve Bebe Rexha’nın vokal yorumu, parçayı daha özgüvenli ve kararlı bir anlatıya taşıyor.
(Bu şarkıya dosyanın “Interpolasyon ve Cover Arasında” başlıklı bölümünde de yapısal dönüşüm açısından değinilmişti.)
Guetta’nın bu yeniden üretimleri, tanıdık melodileri yalnızca korumakla kalmıyor; onları yeni bağlamlarda yeniden dolaşıma sokarak hem müzikal bir geçiş hem de pazarlama stratejisi sunuyor. Bu da sample ve interpolasyonun yalnızca yaratıcı değil, aynı zamanda endüstriyel bir formül olarak nasıl kullanıldığını ortaya koyuyor. Özellikle 2023 sonrası dönemde, sample alma pratikleri dijital müzik üretiminin merkezine yerleşti. Prodüksiyon kolaylığı ve algoritmik görünürlük bu artışı destekleyen başlıca etkenler arasında. Viral potansiyeli yüksek olan kısa müzik bölümleri üretme baskısı, geçmişe ait melodilerin yeniden kullanımını adeta bir norm hâline getirdi. Bu artış, yalnızca yaratıcı tercihlerle değil; aynı zamanda dinleme sürekliliğini artırma ve tanıdıklık hissi üzerinden hızlı bağlantılı bir eğilim olarak öne çıkıyor.
Dinleyici Çağı: Müziği Yönlendiren Sosyal Medya Kullanıcısı
Müziğin dijitalleşmesi, dinleyiciyi yalnızca tüketici değil; aynı zamanda üretici hâline getirdi. Özellikle TikTok, SoundCloud ve BandLab gibi platformlarda dinleyiciler, orijinal parçaları sped-up, slowed-down, mashup veya remix biçimlerinde yeniden düzenleyerek müziğin dolaşımına aktif biçimde katılıyor. Bazı parçalar, ilk yayımlandıktan çok sonra kullanıcı üretimi versiyonlarıyla viral hâle geliyor. Örneğin, bir şarkının resmi versiyonu yerine sped-up versiyonu daha fazla dinlenebiliyor; bu da plak şirketlerini orijinal şarkının bu versiyonunu resmen yayımlamaya teşvik ediyor. Bu durum, sample ya da tanıdık melodilerin sadece prodüktör eliyle değil, dinleyici tarafından da yeniden işlenebileceğini gösteriyor. Yani müzikte yeniden kullanım artık sadece yukarıdan aşağı değil; dinleyicinin doğrudan estetik müdahalesiyle aşağıdan yukarı da şekilleniyor.
Bu Trend Neden Bu Kadar Yaygınlaştı?
Yeniden kullanım sadece estetik bir tercih değil, aynı zamanda stratejik bir karar. Dijital müzik dinleme alışkanlıklarının dönüşmesiyle birlikte şarkıların dikkat çekmesi için ilk birkaç saniyede tanıdık bir öge barındırması neredeyse zorunluluk haline geldi. Burada devreye giren sample ve interpolation kullanımı, dinleyicide “bu şarkıyı bir yerden hatırlıyorum” hissi uyandırarak bağlantı kurmayı kolaylaştırıyor.
TikTok gibi platformların etkisiyle kısa, viral olabilecek müzik bölümleri öne çıktı. Eski bir hitin bilindik melodisini kullanmak, şarkıyı hem algoritmalara hem kullanıcılara hızlıca tanıtıyor. Bu strateji, hem nostalji duygusunu tetikliyor hem de yeni nesli yakalamayı kolaylaştırıyor.
Üstelik bu uygulama sadece genç dinleyiciyi değil, çok geniş yaş aralığını kapsayan bir dinleyici kitlesini hedefliyor. Tanıdık bir sample, hem geçmişin şarkısını bilen dinleyiciye hem de onu ilk kez duyan genç kitleye hitap ediyor. Endüstri açısından bakıldığında, bu yöntem pazarlama kolaylığı, geçmiş katalogların yeniden değer kazanması ve sosyal medya kampanyaları için ideal bir zemin sunuyor.
Eleştiriler ve Etik Tartışmalar
Her ne kadar yeniden kullanım yaygın ve etkili bir yöntem olsa da, bu alanda süregelen tartışmalar da var. Özellikle “Blurred Lines” (Robin Thicke & Pharrell Williams) ile Marvin Gaye’in “Got to Give It Up” parçası arasındaki dava, müzikte ilham ile ihlal arasındaki çizginin ne kadar belirsiz olduğunu gösterdi. Mahkeme kararı, bu tür interpolasyonların telif hakkı ihlali sayılabileceğini ortaya koydu.
Rolling Stone, bu örnek üzerinden yaptığı değerlendirmede, popüler müzikte yeniden kullanımın yaratıcılığı teşvik ettiği kadar, sınırlarını da yeniden çizdiğini belirtiyor. Pitchfork ise bu eğilimi “nostalji-endüstriyel kompleks” olarak adlandırıyor ve yaratıcı risk alımının giderek azaldığını savunuyor.
Bazı sanatçılar ise şarkılarının bu şekilde kullanılmasıyla gündeme gelmekten rahatsızlık duyabiliyor. Öte yandan, doğru onay süreçleriyle ilerleyen yeniden kullanımlar, hem telif sahiplerine yeni gelir yaratıyor hem de genç müzisyenlere geçmişle bağ kurma fırsatı sunuyor.
Bu noktada, yeniden kullanım ile sömürü arasındaki çizgiyi belirleyen şey sadece telif değil, bağlam ve niyet oluyor.
Küreselleşme ve Yeniden Kullanım
Melodilerin farklı coğrafyalarda yeniden dolaşıma girmesi yalnızca üretim süreçlerini değil, dinleyici alışkanlıklarını ve duygusal tepkileri de dönüştürmektedir. Küreselleşen müzik endüstrisinde sample ve interpolasyon, farklı kültürel hafızalara hitap eden bir tanıdıklık stratejisine dönüşmüş durumda. Bu bağlamda yeniden kullanım pratiklerinin alımlanma biçimleri, dinleyici psikolojisi ve platform temelli dinleme davranışlarıyla birlikte ele alınmalıdır.
Dinleyici Algısı ve Nostalji: Tanıdık Sesin Psikolojisi
Bir şarkının ilk birkaç saniyesinde duyulan tanıdık bir melodi ya da ritim, geçmişten bugüne uzanan bir köprü kurabilir. Ancak bu yalnızca basit bir “hatırlama” değil; beynin duygusal merkezlerini doğrudan etkileyen bir çağrışıma dönüşür.
Nörobilimsel araştırmalara göre müzik belleği, diğer hafıza türlerinden farklı çalışıyor. Alzheimer hastalarının bile tanıdık bir şarkıya tepki verebilmesi, bu bağı açıklayan en güçlü örneklerden biri. Müzik, limbik sistemle doğrudan temas kurarak hem kişisel anıları hem de duyguları harekete geçirebiliyor.
Spotify verileri de bu durumu destekliyor: Kullanıcılar, tanıdık melodilere sahip şarkılarda daha uzun süre kalıyor ve bu parçaları tekrar dinleme eğilimi gösteriyor. TikTok gibi platformlarda ise, geçmişe ait bir sample’ın videoda duyulması, izlenme ve etkileşim oranlarını belirgin biçimde artırıyor.
Ancak tanıdık olan her zaman sıcaklık yaratmıyor. Bazen melodinin aynılığına rağmen vokalin cinsiyeti, sözlerin içeriği ya da şarkının ritmik yapısı değiştiğinde dinleyici beklediği duygusal eşleşmeyi bulamıyor. Bu da nostaljinin yalnızca müzikle değil, bağlamla da kurulduğunu gösteriyor. Örneğin, 1980’lerde Laura Branigan yorumuyla popülerleşmiş “Self Control” şarkısının melodik yapısını kullanan FAST BOY x Raf’ın “Wave” adlı şarkısı, geçmişle bağ kurmayı hedeflese de, erkek vokal ve yeni sözler üzerinden bu tanıdıklığı yeniden kurgular. Tanıdık melodiler bazen güvenli bir bağ kurarken, bağlam değiştikçe bu etki zayıflayabilir. Bu da nostaljinin her zaman garantili bir araç olmadığını, duygusal eşleşmenin sadece melodide değil, ses renginde ve bağlamda da kurulduğunu gösteriyor. Her ne kadar Raf da Laura Branigan ile aynı yıl şarkıyı çıkarmış ve hatta ilk yorumlayan kişi olmuş olsa da, şarkının küresel bellekte yer eden versiyonu kadın vokalli, İngilizce sözlü yorum olmuştur. Bu da bize gösteriyor ki nostaljik bağ, çoğu zaman kimin ne zaman söylediğinden çok, nasıl söylediğiyle kurulur.
Dolayısıyla yeniden kullanım, sadece bir prodüksiyon tercihi değil; dinleyicinin zihinsel haritasına dokunma stratejisi olarak da değerlendirilmeli. Tanıdık ses, güvenli hissettirebilir; aynı zamanda geçmişi bugünde yaşatmanın en doğrudan yollarından biri olabilir.
Duygusal Tonların Dönüşümü: Sample’dan Esinlenmeye Tanıdık Kodların Yeni Bağlamları
Geçmişin melodileri yalnızca teknik bir referans değil; aynı zamanda kolektif duygusal belleğin bir parçasıdır. Ancak bu melodiler, yeni anlatılar içinde yeniden kullanıldığında dinleyicideki çağrışım da dönüşür. Bazı şarkılar doğrudan bir sample ya da interpolasyon içerirken, bazıları yalnızca geçmişin estetik kodlarını bugünün duygusal çerçevesiyle yeniden yorumlar. Bu bölümde yer alan örnekler, tanıdık seslerin nasıl farklı bağlamlarla yeni duygular taşıyabileceğini gösteriyor
“2 Die 4” – Tove Lo (2022)
(Referans Parça: I Hot Butter – Popcorn-2005)
Tove Lo’nun bu şarkısı, 1972 tarihli Hot Butter parçası “Popcorn”dan alınan ikonik synth riff’i üzerine kurulu. Parça bu retro elektronik dokuyu cyber-pop estetiğiyle yeniden biçimlendiriyor. Orijinalin eğlenceli ve mekanik tınısı, burada daha karanlık, melankolik ve içe dönük bir atmosfere evriliyor. Bu da sample’ın yalnızca ses değil, ruh hali üzerinden de nasıl dönüştürülebileceğini gösteriyor.
“Wave” – Fast Boy x Raf (2024)
(Referans Parça: Self Control – Raf / Laura Branigan -1984)
Laura Branigan’ın dramatik vokalleriyle öne çıkan orijinal şarkı, burada daha sade ve içe kapanık bir erkek vokalle yeniden kurgulanıyor. Bu da nostaljiyle kurulmuş duygusal bağın nasıl değiştirilebileceğini gösteriyor.
(Bu şarkı, daha önce sample kullanım biçimi bağlamında ele alınmıştı; burada ise duygusal tonun dönüşümü açısından değerlendiriliyor.)
“Traitor” – Zoe Wees (2024)
Zoe Wees’in “Traitor” adlı şarkısı doğrudan bir sample içermese de, klasik balad yapısının çağdaş bir yorumunu sunar. Melodi, vokal anlatım ve sözsel yapı itibarıyla geçmişin duygusal kodlarını bugünün anlatı diliyle yeniden işler.
“ Anxiety” – Doechii (2025 – Yeniden Yayın)
(Şarkı, ilk olarak 2019’da YouTube’da yayımlanmış, ancak Mart 2025’te resmî olarak yeniden piyasaya sürülmüştür.)
Doechii’nin “Anxiety” adlı parçası, Gotye’nin “Somebody That I Used to Know” adlı şarkısından aldığı sample’ı yalnızca ses düzeyinde değil, duygusal ve içsel bir aktarım biçimi olarak yeniden kuruyor. Trap ve alternatif hip-hop altyapısıyla birleşen bu alıntı, sample’ın yalnızca teknik değil, duygusal tonu dönüştüren bir araç olabileceğini gösteriyor.
“Ordinary” – Alex Warren (2025)
Yeni kuşak erkek vokal popunun duygusal sadeleşmesini temsil eden bu şarkı, klasik “duygusal balad” formuna ait unsurları daha dijital, daha genç bir atmosferle sunuyor. Geçmişin hissini bugünün diliyle aktaran örneklerden biri.
Yaratıcılığın Sınırında: İlham mı, Tekrar mı?
Sample ve interpolation teknikleri, bir yandan geçmişle köprü kuran güçlü araçlar sunarken, diğer yandan da çağdaş müzik üretiminde yaratıcılığın ne olduğu sorusunu beraberinde getiriyor. Bu yöntemlerin sıklaşması, bazı eleştirmenler tarafından “yeni bir şey söyleyememenin örtülü itirafı” olarak yorumlanırken; bazı sanatçılar için bu, yeni bir yaratıcılık biçiminin doğuşuna işaret ediyor.
Walter Benjamin’in “sanat eserinin aura’sı” kavramı, bu tartışma için anlamlı bir çerçeve sunabilir. Bir eserin tekil ve özgün olanla kurduğu ilişki, yeniden üretimle zedelenebilir mi? Yoksa her yeniden dokunuş, yeni bir bağlam, yeni bir bakış mı kazandırır?
Postmodern estetiğin temel yaklaşımlarından biri olan “remiks kültürü” (remix culture), yaratımın artık sıfırdan üretmek değil; var olanları dönüştürmek olduğunu savunur. Lawrence Lessig’in bu konuda yaptığı tanım nettir: “Remiks, yalnızca eskiyi tekrar etmek değil, yeni bir yorumla var olanı dönüştürmektir.” Hukuki bağlamda bu tür üretimler ise genellikle ‘türev eser’ olarak adlandırılır. Bu kavram, orijinal eserden türeyen ama onu dönüştüren yeni bir ifade biçimini tanımlar. Ancak bu eserlerin yayımlanabilmesi, orijinal telif sahibinden izin alınmasına bağlıdır.
Yine de bu yaratıcı çoğaltma pratiği, sınırı aştığında kolaya kaçmak, formül ezberlemek ya da yüksek etkileşim uğruna nostaljiye bel bağlamak gibi riskleri de beraberinde getiriyor. Örneğin, klasik bir 80’ler synth riff’ini belirgin şekilde kullanan, ancak sözleri jenerik aşk temalarına dayalı olan ve düzenlemesinde yeni bir perspektif sunmayan bir şarkıyı düşünün. Bu tür parçalar, yalnızca nostaljiye yaslanarak dikkat çekmeye çalışırken, anlatı ve üretim anlamında herhangi bir yaratıcı derinlik sunamayabiliyor.
Bu nedenle yaratıcılığın sınırı, teknik tercihten çok niyet, bağlam ve üretim etiği üzerinden okunmalı. İlham mı, tekrar mı sorusunun cevabı; kullanılan sesin kaynağında değil, onunla ne yapıldığına bakarak verilmeli.
Telif ve Endüstri Stratejileri: Yaratıcılığın Sınır Çizgisi
Bir şarkının başka bir eserden sample ya da melodi alarak yeniden yaratılması, sadece estetik değil aynı zamanda yasal bir süreçtir. Özellikle büyük plak şirketleri ve bağımsız sanatçılar arasındaki fark burada belirginleşir. Sample kullanılan bir parçanın yasal olarak yayımlanabilmesi için, orijinal parçanın hem bestecisinden hem de kayıt sahibinden (genellikle plak şirketinden) izin alınması gerekir. Bu sürece “clearance” yani örnek temizliği adı verilir.
Yasal izin alınmadan yayımlanan şarkılar telif davalarına konu olabilir. Örneğin, Nicki Minaj’ın “Sorry” adlı parçası, Tracy Chapman’ın yazdığı bir şarkının izinsiz kullanımı nedeniyle yayımlanmadan önce geri çekilmiş ve Chapman tarafından açılan davada sanatçı tazminat ödemeyi kabul etmiştir.
Sample clearance süreci, büyük plak şirketleri için yönetilebilir bir prosedürken, bağımsız sanatçılar için çoğu zaman caydırıcı bir engel haline geliyor. Telif hakkı sahiplerine ulaşmak, gerekli lisansları almak ve bu lisansların maliyetini karşılamak, bağımsız prodüktörlerin çoğu için erişilebilir değil. Bu engelleri aşmak için son yıllarda ortaya çıkan Tracklib, BeatStars gibi mikro lisanslama platformları, sanatçılara daha erişilebilir ve düşük maliyetli örnek temizliği (sample clearance) olanakları sunarak yaratıcı üretimi teşvik ediyor.
Örneğin; bir sanatçının Tracklib ya da WhoSampled gibi platformlardan bulduğu bir sample’ı kullanabilmesi için, eser sahibiyle doğrudan temas kurması ve kimi zaman yüzlerce doları aşan lisans ücretlerini ödemesi gerekebilir. Bu nedenle birçok bağımsız üretici, ya resmi onay sürecine girmeden şarkıyı yayımlamayı göze alıyor ya da doğrudan sample içermeyen interpolasyonlara yöneliyor. Ancak interpolasyonlar da her zaman teliften muaf değil. Bu belirsizlik ortamı, yaratıcı üretimi kısıtladığı kadar, dijital çağda müziğin demokratikleştiği fikrine de ters düşüyor. Telif sisteminin şeffaflaştırılması, özellikle genç ve bağımsız müzisyenlerin geçmişle daha özgür bağlar kurabilmesi için hayati önem taşıyor. Bu tür süreçlerin karmaşıklığı nedeniyle, bazı yapımcılar interpolation yöntemini tercih ediyor. Çünkü doğrudan kaydı kullanmak yerine, sadece melodik yapıyı yeniden yaratmak genellikle yalnızca besteci izniyle mümkündür. Yine de bu da telif hakları çerçevesinde değerlendirilir. ABD’deki BMI ve ASCAP gibi telif toplama kuruluşları, şarkıların ortak yazar kredilerinde orijinal bestecileri de listeler.
Endüstriyel açıdan bakıldığında, bu yeniden kullanım pratikleri aynı zamanda bir tür katalog stratejisidir. Özellikle büyük plak şirketleri, geçmişteki hit parçaların yeni nesil prodüktörler tarafından tekrar dolaşıma sokulması sayesinde kataloglarını hem finansal hem kültürel olarak güncel tutar. Spotify gibi dijital platformlar üzerinden bu şarkılar yeniden milyonlarca kez dinlenir ve gelir sağlar.
Bu nedenle günümüzde sample ya da interpolation içeren bir şarkının ortaya çıkışı sadece yaratıcı bir karar değil; aynı zamanda telif danışmanları, hukuk birimleri ve lisans ajansları tarafından şekillendirilen kolektif bir süreçtir.
Yeninin İçinde Eskiyi Dinlemek
Müziğin yeniden üretim biçimleri; sadece geçmişe duyulan bir özlem değil, aynı zamanda kolektif hafızayı canlı tutmanın bir yolu. Sample ve interpolasyon sayesinde şarkılar yalnızca tekrar duyulmuyor, yeniden düşünülüyor ve dönüştürülüyor.
Bu eğilim, retroya duyulan meraktan fazlası. Yeni kuşaklar, eski seslerle kendi hikâyelerini anlatıyor. Böylece geçmişin tınıları, bugünün teknolojisi ve duygusuyla yeni anlamlar kazanıyor.
Yine de bu akım bazı soruları da beraberinde getiriyor: Yaratıcılık nedir? İlhamla taklit arasındaki sınır nerede başlar? Telif ve etik sınırlar bu özgürlüğü nasıl etkiler?
Bu soruların net yanıtları olmayabilir.
Ama kesin olan şu: Müzik geçmişle konuştuğunda, sadece bir şarkı değil; zamanlar ötesi bir anlatı doğar — ve biz o anlatının hem dinleyicisi hem yeniden yazıcısı oluruz.
📎 Bu dosya hazırlanırken yararlanılan bazı kaynaklar:
Uluslararası Kaynaklar (Estetik, Telif ve Dijital Kültür)
Pitchfork – Everything Is Interpolated
Rolling Stone – Blurred Lines Verdict and Its Impact on Music Copyright
Variety – Why TikTok Is Changing the Sound of Pop Music
ASCAP & BMI – Official Guidelines on Sampling and Interpolation
The Guardian – From Borrowing to Stealing: The Legal Grey Area of Musical Influence
Harvard Law Review – Sampling Ethics and Copyright Law
MIT Technology Review – How AI is Learning to Remix the Past
Spotify for Artists – Nostalgia in Streaming Behaviour
Billboard – Sample ve yeniden kullanım stratejileri üzerine incelemeler
Genius – Şarkı sözleri, yapımcı notları ve anlatı yorumları
WhoSampled – Şarkı örnekleme ve interpolasyon veritabanı
Discogs – Albüm bilgileri ve cover versiyonları
Sound on Sound – Dijital müzik prodüksiyonunun evrimi
Resident Advisor – Elektronik müzikte field recording ve ses estetiği
OpenAI – Jukebox: Yapay zekâ destekli müzik üretimi araştırması
Google Magenta – Otomatik besteleme ve armonik yapı üretimi çalışmaları
NME – K-pop ve alternatif müzikte estetik miras üzerine dosyalar
Rolling Stone Africa – Afrobeats’in tarihsel bağlamı ve ritmik mirası
Türkiye Odaklı Kaynaklar (Aranjman Dönemi ve Hafif Müzik Tarihi)
Murat Meriç – Pop Dedik: Türkçe Sözlü Hafif Batı Müziği Tarihi
Mehmet Tez – Dalida ve Aranjmanlar (Milliyet Köşe Yazısı)
Naim Dilmener – Hür Doğdum Hür Yaşarım
Bant Mag – Hedonutopia ve çağdaş sahne üzerine söyleşiler
Avant D’Art – This is a BUYUK EV ABLUKADA SHOW – Exclusive Documentary
YouTube karşılaştırmalı içerikler – Mahmut Orhan ve Kurban örnekleri
Discogs Türkiye yayınları – Nilüfer, Ajda Pekkan, Ogün Sanlısoy albüm bilgileri
Spotify – Şarkı kredileri, prodüktör ve besteci listeleri
